Wat is burn-out?

Opgestapelde stress kan leiden tot een burn-out en een complete uitval. De weg naar herstel is lang en moeizaam. Preventie en herstel begint bij jezelf goed informeren.

Leestijd: 5 minuten

Hier lees je meer over:
• Check deze 5 alarmsignalen
• Schokkende cijfers: één op de drie werknemers is overspannen
• Wat is stress en overspannen zijn
• Wat zijn de symptomen van een burn-out?
• 4 kernsymptomen
• Is burn-out een ziekte?
• Is een burn-out hetzelfde als een depressie?
• Referenties die de wetenschappelijke onderbouw bewijzen

Voor wie is deze blog nuttig? 

Deze blog is nuttig voor wie zelf bezorgd is omtrent burn-out of hieromtrent iemand in zijn omgeving wil helpen. De inhoud is wetenschappelijk verantwoord. Dat kan je merken aan de referenties verspreid in de tekst. Die referenties zijn genummerd en de links vind je helemaal onderaan deze blog. 

Check deze 5 alarmsignalen

Herken jij jezelf in één of meerdere van deze klachten?

1. Je voelt je uitgeput en je hebt een tekort aan energie
2. Je ervaart dat je jouw emoties hoe langer hoe minder de baas kan
3. Je hebt concentratieproblemen en/of je vergeet vaak zaken
4. Je hebt het gevoel je job niet meer aan te kunnen
5. Je wordt cynisch en onverschillig over je werk

Mogelijks wijst dit op een teveel aan stress en lopen je batterijen langzaamaan leeg.

Let op: dit geeft alleen maar een ruwe eerste indruk. Lees hieronder meer over het verschil tussen stress, overspannen zijn en burn-out en hoe je de kernsymptomen herkent. 

Wat is een burn-out nu eigenlijk en is dat hetzelfde als stress?

Schokkende cijfers: één op de drie werknemers is overspannen en dit aandeel is stijgend.

Een onderzoek aan de KULeuven wijst uit dat één op de zes werkende Vlamingen kampt met burn-outklachten of er een risico op loopt ⁽¹⁾. Deze cijfers zijn schokkend.
De Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2019, een peiling bij 13.000 werknemers door de Sociaal Economische Raad voor Vlaanderen - SERV (2019), schat de situatie nog somberder in: ongeveer één op de drie werknemers is overspannen ⁽²⁾.

Een duidelijke stijging ten opzichte van een aantal jaren terug: in 2013 gaf 29,3% van de werknemers aan werkstressklachten te hebben, in 2019 was dit 36,8%.

Een vijfjaarlijks nationaal onderzoek naar de arbeidsomstandigheden van Belgische werknemers en zelfstandigen door Eurofound wijst ook uit dat de mentale gezondheid¬ en slaapkwaliteit gedaald is in 2015 ten opzichte van 2010 ⁽³⁾.

Conclusie: (te) veel stress is in grote mate aanwezig en daardoor is risico op burn-out nooit ver weg.

Wat is stress en overspannen zijn?

Stress is een heel natuurlijk en normaal fenomeen. Stress is een respons van het lichaam op stressvolle situaties. Denk bijvoorbeeld aan een gevaarlijke situatie. Ons lichaam is gebouwd om alert op gevaar te reageren. Maar ook wanneer je in een niet-levensbedreigende situatie komt die angst of twijfel meebrengt, kan dat stress opleveren. Zoals bijvoorbeeld een presentatie moeten geven of een belangrijke deadline halen.

De stressrespons die vertrekt vanuit de hersenen naar de bijnieren, zorgt ervoor dat er adrenaline en cortisol wordt vrijgegeven in het lichaam. Hierdoor maakt je lichaam zich klaar om deze actie te kunnen uitvoeren. Dit is een noodzakelijke functie om met ongewone situaties om te gaan en om te overleven. Het maakt ook meteen duidelijk dat we een bepaalde mate van stress nodig hebben in ons leven om prestaties te kunnen leveren.

Een belangrijk element is echter dat er na de stressreactie een periode van rust komt, waarbij je lichaam zich kan herstellen om klaar te zijn voor een volgende noodzakelijke actie. Dit is allemaal perfect normaal.

Tot daar de goede kant van stress.

Het verhaal wordt anders wanneer de ene stressreactie volgt op de andere zonder dat er voldoende perioden van rust zijn. Dan krijgt je lichaam onvoldoende tijd om te herstellen. Wanneer dit een korte periode zo is, vormt dat nog niet onmiddellijk een probleem.

Maar wanneer er een lange periode een tekort is aan rust en herstel, dan spreken we van chronische stress en overspanning. Dit kan uiteindelijk uitmonden in totale uitputting. Met een burn-out als gevolg.

Aan het werk blijven is dan heel vaak niet langer mogelijk.

Wat zijn de symptomen van een burn-out?

Burn-out is geen recent fenomeen. De eerste definitie van burn-out is al meer dan 30 jaar oud. Maslach (1976) omschreef drie kenmerken van burn-out ⁽⁴⁾:

• emotionele uitputting: je bent heel vermoeid, je batterijen zijn leeg
• depersonalisatie: je bent negatief en cynisch over anderen
• lagere competentie-inschatting: je schat jezelf als minder bekwaam in

Recent werd een nieuwe definitie van burn-out ontwikkeld die beter aangepast is aan de huidige kennis en ervaring ⁽⁵⁾.

Zo wordt nu ook het cognitief functioneren gemeten. Dit onderzoek resulteerde in een nieuwe vragenlijst: de Burn-out assessment tool (BAT).

Een burn-out is een werkgerelateerde aandoening. Maar uiteraard kunnen problemen in de privésfeer het proces mee versterken. Hetzelfde geldt voor persoonlijke kwetsbaarheden. Meer over preventie van stress en burn-out lees je hier.

4 kernsymptomen

Volgens de onderzoekers bestaat burn-out uit vier kernsymptomen ⁽⁶⁾.

Je ervaart een ernstig verlies aan energie, op termijn te weinig energie om aan het werk te blijven.

2. Cognitieve ontregeling:
Je ervaart geheugenproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen en prestatieproblemen. Omwille van deze problemen ervaar je dat je je werk niet meer naar behoren kan uitvoeren.

3. Emotionele ontregeling:
Je reageert heel emotioneel op zaken en hebt hier geen controle meer over. Daarnaast kan je ook minder verdragen.

4. Mentale distantie:
Je neemt mentaal afstand van het werk. Er ontstaat meer weerstand en je zou je liever terug willen trekken. Je merkt ook op dat je cynisch wordt over zaken.

Daarnaast zijn er nog een aantal bijkomende symptomen:

• Psychische spanningsklachten: piekeren, slaapproblemen, angst, gejaagdheid
• Psychosomatische klachten: maag en/darmklachten, hoofdpijn, spierpijn, snel ziek worden

Deze bijkomende klachten zijn niet de kern van burn-out maar er eerder een gevolg van de stress veroorzaakt door de kernsymptomen.

Mogelijks zijn dit de klachten die je gaat opmerken en die je het signaal zullen geven dat er iets aan de hand is.

Het herstel van een burn-out is vaak een lang en moeizaam proces. Daarom is het belangrijk tijdig in te grijpen.

Is burn-out een ziekte? Wat zeggen de wetenschappers?

In België is burn-out erkend als een werkgerelateerde ziekte. Dit wil zeggen dat werk een rol speelt, maar daarom niet de enige oorzaak is. Dit onderscheidt zich van een beroepsziekte: een ziekte rechtstreeks veroorzaakt door een beroepsfactor.

In de Diagnostic and Statistical manual for Mental disorders (DSM), de bijbel van psychische stoornissen, komt burn-out niet als aparte stoornis voor.

We vinden er wel een categorie aanpassingsstoornissen met beperkingen op het werk, waar we burn-out kunnen onder classificeren. In de International Classification of Diseases (ICD-10), het classificatiesysteem van de Wereldgezondheidsorganisatie, is het ook geen officiële diagnose, maar heeft ze wel een aparte categorie Z73.0 onder de Z-codes, dit zijn factoren die de gezondheidstoestand en contacten met de gezondheidszorg beïnvloeden ⁽⁷⁾.

Dit alles nuanceert de hoge cijfers van mensen die kampen met werkgerelateerde stress niet. Of het nu een ziekte is of niet, of het een label krijgt of niet, maakt uiteindelijk niet uit als je symptomen hebt en deze je functioneren hinderen. Het feit is dat het belangrijk is hulp te zoeken wanneer je deze klachten ervaart.

Een goede behandeling en begeleiding kan je terug op weg helpen. Dit doe je best alvorens het effectief in een burn-out uitmondt. Heb je echter al een burn-out? Ook dan is een goede behandeling essentieel. De behandeling richt zich op duurzaam herstel en hervalpreventie.

Is een burn-out hetzelfde als een depressie?

De kern van een depressie zijn sombere gevoelens: je hebt nergens nog zin in. Een burn-out is eerder een energieprobleem. Je wil wel, maar het lukt energiematig niet meer. Dit neemt niet weg dat je wanneer je met een burn-out kampt ook sombere gevoelens kunt ervaren. Het is echter niet de kern van het verhaal. M.a.w. een burn-out is wel degelijk iets anders dan een depressie.

Boek je afspraak online 24/7

Omdat emoties geen wachttijd kennen, kan je hier 24/7 terecht in de online agenda van een gediplomeerde psycholoog. Boek een afspraak voor een persoonlijk gesprek in de praktijkruimte van Virginie Lauwers.

Hieronder vind je de referenties naar de bronnen voor deze tekst. Die referenties bewijzen de wetenschappelijke onderbouw van wat jij hierboven gelezen hebt.

1. Schaufeli, W.B., De Witte, H. & Desart, S. (2019). Handleiding Burnout Assessment Tool (BAT). KU Leuven, België: Intern rapport.
2. Sociaal Economische Raad voor Vlaanderen (SERV). (2019). Werkbaar werk in Vlaanderen onder druk: vooral werkstressklachten zijn de oorzaak. Link. 
3. Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. (2016). Analyse van de Belgische gegevens i.v.m. de arbeidsomstandigheden verzameld door EUROFOUND (EWCS 2015). Pdf.
4. Maslach, C. (1976). Burned-out. Human Behavior, 5, 16-22
5. Desart, S., Schaufeli, W., & De Witte, H. (2017). Op zoek naar een nieuwe definitie van burn-out. Tijdschrift van Het Steunpunt Werk, 1, 86–92.
6. Desart, S., Schaufeli, W., & De Witte, H. (2017). Op zoek naar een nieuwe definitie van burn-out. Tijdschrift van Het Steunpunt Werk, 1, 86–92.
7. Hoge Gezondheidsraad. (2017). Burn-out en werk. Pdf.